Tài khoản 121 dùng để phản ánh giá trị các chứng khoán kinh doanh mà doanh nghiệp mua với mục đích nắm giữ ngắn hạn để kiếm lời từ chênh lệch giá hoặc cổ tức, lãi suất. Việc hiểu rõ đặc điểm và nguyên tắc sử dụng tài khoản này giúp kế toán ghi nhận chính xác và phản ánh đúng thực trạng tài chính doanh nghiệp.
Định nghĩa TK 121
Tài khoản 121 – “Chứng khoán kinh doanh” là tài khoản tài sản ngắn hạn, dùng để ghi nhận giá trị hiện hữu của cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ tài chính khác mà doanh nghiệp mua để kinh doanh trong thời gian ngắn.
Vai trò trong hệ thống TK theo TT 200
Trong hệ thống tài khoản theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, TK 121 đóng vai trò phản ánh sự biến động tăng/giảm của chứng khoán kinh doanh. Đây là công cụ giúp quản lý danh mục đầu tư và xác định lãi/lỗ từ đầu tư ngắn hạn.
Các nghiệp vụ liên quan chịu yêu cầu kiểm soát
Các nghiệp vụ ghi nhận vào TK 121 bao gồm: mua chứng khoán, bán chứng khoán, nhận cổ tức/lãi trái phiếu, và đánh giá lại giá trị thị trường cuối kỳ. Kế toán cần chuẩn bị đầy đủ chứng từ hợp lệ như hợp đồng mua bán, bảng kê giao dịch, báo giá thị trường.
Phân loại chứng khoán kinh doanh
Việc phân loại đúng loại chứng khoán giúp doanh nghiệp xác định giá trị thực tế đầu tư, ghi nhận lãi/lỗ đúng chuẩn và trình bày minh bạch trong báo cáo tài chính.
Cổ phiếu
Là loại chứng khoán thể hiện quyền sở hữu của người nắm giữ trong một công ty cổ phần. Doanh nghiệp có thể mua cổ phiếu để đầu cơ giá tăng hoặc hưởng cổ tức.
Trái phiếu
Chứng khoán nợ do tổ chức phát hành để huy động vốn. Doanh nghiệp mua trái phiếu nhằm nhận lãi định kỳ hoặc chênh lệch khi bán lại.
Các công cụ tài chính khác
Gồm các loại như chứng chỉ quỹ, hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn. Những công cụ này đòi hỏi doanh nghiệp có kiến thức chuyên sâu và cơ chế kiểm soát rủi ro phù hợp.
Nguyên tắc ghi nhận TK 121
Ghi nhận TK 121 cần tuân thủ các nguyên tắc về giá gốc, đánh giá lại cuối kỳ theo giá trị hợp lý và thể hiện rõ ràng trên báo cáo tài chính theo quy định của Bộ Tài chính.
Ghi nhận ban đầu theo giá gốc
Chứng khoán kinh doanh được ghi nhận ban đầu theo giá mua thực tế cộng các chi phí liên quan (phí môi giới, thuế, phí giao dịch…). Đây là cơ sở kế toán ban đầu để hạch toán lãi/lỗ sau này.
Đánh giá lại cuối kỳ theo giá trị hợp lý
Cuối mỗi kỳ kế toán, doanh nghiệp phải so sánh giá trị thị trường với giá gốc và ghi nhận chênh lệch vào lãi/lỗ. Giá trị hợp lý là giá thị trường niêm yết tại ngày lập báo cáo tài chính.
Nguyên tắc trình bày báo cáo tài chính
Các khoản chứng khoán kinh doanh cần được trình bày ở mục tài sản ngắn hạn, với các thuyết minh rõ về loại, giá gốc, giá hợp lý, chênh lệch lãi/lỗ và các chính sách kế toán áp dụng.
Hướng dẫn hạch toán mua chứng khoán
Ghi nhận giao dịch mua chứng khoán cần đảm bảo đúng quy trình kế toán và tuân thủ các nguyên tắc theo Thông tư 200. Tài khoản 121 được sử dụng để phản ánh giá trị gốc của chứng khoán kinh doanh mua vào.
Nghiệp vụ mua vào
Khi doanh nghiệp mua chứng khoán kinh doanh, kế toán ghi nhận như sau:
- Nợ TK 121 – Chứng khoán kinh doanh (giá mua)
- Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (nếu có chi phí liên quan trực tiếp)
- Có TK 111/112 – Tiền mặt hoặc tiền gửi ngân hàng
Ví dụ: Mua 10.000 cổ phiếu A với giá 20.000 đ/cổ phiếu, chi phí môi giới 5.000.000đ, thanh toán qua ngân hàng:
Nợ TK 121: 200.000.000đ
Nợ TK 635: 5.000.000đ
Có TK 112: 205.000.000đ
Chi phí liên quan khi mua
Các khoản chi phí như phí giao dịch, phí môi giới, thuế mua bán… phải được ghi nhận vào chi phí tài chính trong kỳ, không được cộng vào nguyên giá chứng khoán:
- Nợ TK 635 – Chi phí tài chính
- Có TK 111/112
Hợp đồng, chứng từ hỗ trợ
Kế toán cần lưu giữ đầy đủ chứng từ như:
- Hợp đồng mua bán chứng khoán
- Phiếu thu/chi hoặc ủy nhiệm chi
- Biên bản xác nhận giao dịch
- Thông báo sở hữu từ công ty chứng khoán
Hướng dẫn hạch toán bán chứng khoán
Khi bán chứng khoán kinh doanh, kế toán ghi nhận doanh thu, giá vốn và lãi/lỗ theo đúng quy định nhằm phản ánh trung thực tình hình đầu tư.
Ghi nhận doanh thu
Khi phát sinh doanh thu từ bán chứng khoán:
- Nợ TK 111/112 – Tiền mặt/Tiền gửi ngân hàng
- Có TK 121 – Chứng khoán kinh doanh (theo giá gốc)
- Có TK 515 – Doanh thu hoạt động tài chính (nếu bán lãi)
Xác định giá vốn bán ra
Giá vốn được xác định theo giá gốc ghi sổ (không dùng phương pháp FIFO hay bình quân cho TK 121). Trường hợp bán lỗ:
- Nợ TK 911 – Xác định kết quả kinh doanh
- Có TK 121 – Giá gốc chứng khoán
Xử lý lãi/lỗ
Sau khi xác định giá vốn, phần chênh lệch được phản ánh như sau:
- Nếu lãi: Nợ 121 / Có 515
- Nếu lỗ: Nợ 635 / Có 121
Hướng dẫn hạch toán đầu tư ngắn hạn
Ngoài hoạt động mua bán, doanh nghiệp có thể hưởng lợi nhuận từ cổ tức, lãi trái phiếu hoặc chênh lệch khi đánh giá lại chứng khoán cuối kỳ.
Nhận cổ tức, lãi trên trái phiếu
- Khi nhận cổ tức bằng tiền:
Nợ TK 111/112
Có TK 515 – Doanh thu tài chính - Khi nhận lãi trái phiếu:
Nợ TK 111/112
Có TK 515 – Doanh thu tài chính
Phân bổ lãi lỗ theo kỳ
Nếu chứng khoán có kỳ hạn hoặc được chia lãi định kỳ, kế toán có thể phân bổ theo tháng/quý:
- Nợ TK 3387 – Doanh thu chưa thực hiện
- Có TK 515 – Doanh thu tài chính
Ghi nhận lại/lỗ khi tái đánh giá
Cuối kỳ, doanh nghiệp so sánh giá thị trường và giá gốc:
- Nếu giảm giá trị:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính
Có TK 121 - Nếu tăng giá trị:
Nợ TK 121
Có TK 515 – Doanh thu tài chính
So sánh TK 121 với TK 128
So sánh hai tài khoản này giúp doanh nghiệp phân biệt rõ mục đích đầu tư, từ đó sử dụng đúng tài khoản và phản ánh chính xác trên báo cáo tài chính. Dưới đây là bảng so sánh chi tiết giữa TK 121 và TK 128:
| Tiêu chí | Tài khoản 121 (Chứng khoán kinh doanh) | Tài khoản 128 (Đầu tư nắm giữ đến ngày đáo hạn) |
|---|---|---|
| Mục đích sử dụng | Đầu tư ngắn hạn, kiếm lời nhanh từ mua bán chứng khoán | Giữ chứng khoán/trái phiếu đến khi đáo hạn để nhận lãi ổn định |
| Thời gian nắm giữ | Dưới 12 tháng (ngắn hạn) | Trên 12 tháng hoặc đến ngày đáo hạn |
| Tính thanh khoản | Cao, dễ mua bán, thường là cổ phiếu niêm yết | Thấp hơn, khó bán trước hạn (trái phiếu, kỳ phiếu…) |
| Cách ghi nhận lãi/lỗ | Ghi nhận theo giá thị trường cuối kỳ | Ghi nhận theo lãi định kỳ hoặc chiết khấu khi đầu tư |
| Ví dụ minh họa | Mua cổ phiếu MSN tháng 1, bán tháng 3 – ghi TK 121 và lãi vào TK 515 | Mua trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 3 năm – ghi TK 128 và lãi định kỳ |
Lưu ý: Khi phân loại sai giữa TK 121 và TK 128 sẽ ảnh hưởng đến việc lập báo cáo tài chính, xác định thuế TNDN và đánh giá hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp., từ đó sử dụng đúng tài khoản và phản ánh chính xác trên báo cáo tài chính. Để làm rõ hơn, dưới đây là bảng so sánh chi tiết và ví dụ cụ thể.
Về thời gian nắm giữ
- TK 121: Phản ánh chứng khoán kinh doanh ngắn hạn, thường dưới 12 tháng.
- TK 128: Ghi nhận các khoản đầu tư giữ đến ngày đáo hạn, có thể dài hơn một năm.
Ví dụ: Công ty A mua trái phiếu doanh nghiệp B đáo hạn sau 6 tháng để bán kiếm lời. Giao dịch này phản ánh vào TK 121. Nếu mua trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 3 năm để giữ đến đáo hạn thì ghi nhận vào TK 128.
Về tính thanh khoản
- TK 121: Có tính thanh khoản cao, dễ mua bán trên thị trường.
- TK 128: Thường ít linh hoạt, khó bán lại trước hạn.
Ví dụ: Cổ phiếu niêm yết như FPT, VNM có thể giao dịch hằng ngày – sử dụng TK 121. Ngược lại, trái phiếu không niêm yết chỉ đáo hạn sau 2 năm – ghi vào TK 128.
Về nguồn thu lợi nhuận
- TK 121: Sinh lời qua chênh lệch giá mua-bán hoặc cổ tức.
- TK 128: Tạo lợi nhuận chủ yếu từ lãi suất định kỳ hoặc chiết khấu đầu tư.
Ví dụ: Doanh nghiệp đầu tư 500 triệu vào cổ phiếu MSN, sau 3 tháng bán ra với lãi 50 triệu → phản ánh lãi vào TK 515. Nếu đầu tư 500 triệu vào kỳ phiếu ngân hàng kỳ hạn 12 tháng, mỗi tháng nhận lãi 5 triệu → ghi nhận vào TK 128 và TK 515 theo kỳ.
Về nguồn thu lợi nhuận
TK 121 chủ yếu tạo ra lợi nhuận từ chênh lệch giá hoặc cổ tức trong thời gian ngắn. TK 128 sinh lời qua lãi suất cố định hoặc chiết khấu đầu tư..
Ghi chép và lưu trữ chứng từ
Việc ghi chép và lưu trữ chứng từ kế toán là khâu quan trọng nhằm đảm bảo tính minh bạch, chính xác và hợp pháp trong công tác tài chính kế toán. Một hệ thống lưu trữ hợp lý giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu kiểm toán, thanh tra thuế và xử lý tranh chấp khi cần thiết.
Quy định thời gian lưu trữ
Theo khoản 1 Điều 41 Luật Kế toán 2015 và Thông tư 200, thời gian lưu trữ chứng từ kế toán tối thiểu là 10 năm đối với tài liệu kế toán thông thường. Riêng tài liệu liên quan đến tài sản cố định, giấy tờ pháp lý quan trọng có thể yêu cầu lưu trữ vĩnh viễn hoặc trên 20 năm.
Đối với chứng từ điện tử, doanh nghiệp cần đảm bảo các điều kiện:
- Sử dụng hệ thống phần mềm có chức năng mã hóa, phân quyền truy cập.
- Có kế hoạch sao lưu định kỳ trên thiết bị độc lập hoặc nền tảng đám mây.
- Đảm bảo tính toàn vẹn, xác thực và khả năng truy xuất của dữ liệu khi cần.
Mã hóa và ghi số hiệu
Chứng từ cần được mã hóa rõ ràng, theo dãy số liên tục và theo năm tài chính để dễ dàng kiểm soát và tra cứu. Mỗi chứng từ phải:
- Gắn số hiệu chứng từ (SCT) theo từng loại: hóa đơn, phiếu thu/chi, UNC…
- Kèm theo ghi chú nghiệp vụ (mục đích giao dịch, đối tượng liên quan…)
- Lưu kèm nhật ký kế toán hoặc bảng định khoản tương ứng
Ví dụ:
- Hóa đơn đầu vào tháng 03/2025: Mã HD-03-25-001
- Phiếu chi phí giao dịch cổ phiếu: Mã PC-121-05-001
Quản lý file trên máy vi tính
Trong môi trường số hóa hiện nay, doanh nghiệp nên:
- Thiết lập các thư mục theo năm/tài khoản/loại giao dịch.
- Đặt tên file theo cấu trúc:
LOAI_CT-NGAY-MA_GIAO_DICHđể thuận tiện truy xuất (VD:PC-2025-03-121001.xlsx) - Thiết lập cơ chế sao lưu định kỳ tự động (hằng tuần/hằng tháng).
- Quy định rõ quyền truy cập từng thư mục cho các cá nhân/phòng ban liên quan.
Việc quản lý tốt hệ thống chứng từ không chỉ giúp kế toán làm việc hiệu quả hơn mà còn là cơ sở bảo vệ doanh nghiệp trước các rủi ro pháp lý và kiểm toán tài chính.
Các văn bản hướng dẫn liên quan
Doanh nghiệp cần tham khảo đầy đủ văn bản pháp lý để áp dụng đúng phương pháp hạch toán TK 121, tránh rủi ro sai sót trong việc trình bày báo cáo tài chính, xác định thuế TNDN và đảm bảo tuân thủ pháp luật.
Thông tư 200/2014/TT-BTC
Thông tư này được Bộ Tài chính ban hành ngày 22/12/2014, là căn cứ pháp lý chính thức hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp áp dụng cho các doanh nghiệp thuộc mọi lĩnh vực ngành nghề (trừ lĩnh vực đặc thù).
Riêng với TK 121, Thông tư 200 quy định:
- Cách ghi nhận chứng khoán kinh doanh vào TK 121 theo giá gốc.
- Phương pháp đánh giá lại cuối kỳ theo giá trị hợp lý.
- Cách trình bày chứng khoán kinh doanh trên báo cáo tài chính.
Ví dụ: Theo TT 200, doanh nghiệp mua cổ phiếu để đầu cơ ngắn hạn sẽ sử dụng TK 121, đến cuối kỳ nếu giá giảm, phải trích lỗ ghi nhận vào TK 635.
Quyết định 48/2006/QĐ-BTC
Được ban hành ngày 14/09/2006, đây là văn bản hướng dẫn chế độ kế toán áp dụng riêng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Trong trường hợp doanh nghiệp không đáp ứng điều kiện áp dụng Thông tư 200, thì có thể sử dụng Quyết định 48 thay thế.
- TK 121 trong QĐ 48 có chức năng tương tự như Thông tư 200 nhưng đơn giản hơn.
- Các nguyên tắc ghi nhận cũng dựa trên giá gốc và xử lý lãi/lỗ cuối kỳ.
Thông tư bổ sung liên quan
Ngoài Thông tư 200 và Quyết định 48, kế toán viên cần theo dõi các văn bản bổ sung để cập nhật chính sách mới:
- Thông tư 133/2016/TT-BTC: Áp dụng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, thay thế QĐ 48 ở một số điểm, trong đó có bổ sung điều khoản linh hoạt về ghi nhận chứng khoán đầu tư.
- Thông tư 09/2011/TT-BTC: Hướng dẫn kế toán công cụ tài chính phái sinh.
- Công văn 1166/TCT-CS năm 2018: Hướng dẫn thuế TNDN với khoản lỗ từ chứng khoán kinh doanh.
Lưu ý: Kế toán cần thường xuyên cập nhật hệ thống văn bản pháp luật để đảm bảo phương pháp hạch toán và báo cáo tài chính luôn đúng chuẩn mực và tuân thủ quy định pháp lý hiện hành.
Kiểm kê và báo cáo cuối kỳ
Việc kiểm kê định kỳ giúp xác minh tính chính xác của Tài khoản 121, đảm bảo số liệu về giá trị chứng khoán kinh doanh là trung thực, khách quan và đầy đủ. Đây là cơ sở để lập báo cáo tài chính chính xác và tránh sai lệch trong hạch toán.
Quy trình kiểm kê chứng khoán
- Lập danh mục chứng khoán hiện có tại thời điểm cuối kỳ, bao gồm thông tin: tên chứng khoán, số lượng, mã CK, giá gốc, giá thị trường.
- Kiểm tra xác minh chứng từ liên quan: biên lai giao dịch, bảng kê chứng khoán từ công ty môi giới, hợp đồng mua bán.
- Kiểm tra quyền sở hữu: đảm bảo doanh nghiệp vẫn còn nắm giữ quyền sở hữu chứng khoán vào thời điểm lập báo cáo.
- Lập biên bản kiểm kê có xác nhận của bộ phận tài chính, kế toán và đại diện ban lãnh đạo.
Đối chiếu với sổ kế toán
- Đối chiếu giữa số liệu kiểm kê thực tế và sổ kế toán ghi nhận tại TK 121.
- Kiểm tra chênh lệch giữa giá thị trường hiện tại và giá gốc ghi sổ.
- Đối chiếu với các báo cáo từ công ty chứng khoán (nếu có), đảm bảo số dư chứng khoán trùng khớp.
Điều chỉnh số liệu lệch
- Nếu phát hiện thiếu chứng khoán so với sổ kế toán: cần kiểm tra nguyên nhân, báo cáo lãnh đạo và thực hiện điều chỉnh phù hợp.
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính
Có TK 121 - Nếu chứng khoán có giá thị trường thấp hơn giá gốc: trích lập giảm giá trị theo nguyên tắc giá trị hợp lý cuối kỳ.
Nợ TK 635
Có TK 121 (khoản chênh lệch giảm) - Nếu có chênh lệch tăng giá trị (trường hợp áp dụng đánh giá tăng):
Nợ TK 121
Có TK 515 – Doanh thu tài chính
Việc điều chỉnh phải có chứng từ đi kèm, văn bản giải trình rõ ràng và chữ ký xác nhận của người có thẩm quyền.
Các lỗi thường gặp khi hạch toán TK 121
Nhận biết lỗi phổ biến giúp kế toán viên tránh nhầm lẫn và đảm bảo tuân thủ đúng chuẩn mực kế toán cũng như yêu cầu về minh bạch tài chính trong doanh nghiệp.
Hạch toán sai đối tượng
Đây là lỗi phổ biến khi doanh nghiệp ghi nhận vào TK 121 các khoản đầu tư không mang tính chất ngắn hạn, ví dụ: mua trái phiếu dài hạn nhưng ghi vào TK 121 thay vì TK 128.
Hậu quả: Làm sai lệch kỳ hạn đầu tư, dẫn đến sai báo cáo tài chính và nghĩa vụ thuế.
Cách khắc phục: Phân loại đúng theo thời gian nắm giữ và mục đích đầu tư trước khi hạch toán.
Ghi nhận thiếu chứng từ gốc
Trong nhiều trường hợp, kế toán chỉ dựa vào báo giá hoặc email xác nhận giao dịch mà không có hợp đồng, biên lai thanh toán hoặc thông báo khớp lệnh chính thức từ công ty chứng khoán.
Hậu quả: Thiếu căn cứ hợp lệ để quyết toán và bị loại trừ chi phí khi quyết toán thuế.
Cách khắc phục: Lưu giữ đầy đủ các tài liệu: hợp đồng mua bán, hóa đơn, giấy xác nhận sở hữu, bảng kê giao dịch… có chữ ký, đóng dấu nếu cần.
Không cập nhật giá trị thị trường
Một lỗi nghiêm trọng là không đánh giá lại giá trị chứng khoán cuối kỳ theo giá trị hợp lý (giá thị trường). Doanh nghiệp giữ nguyên giá gốc, không phản ánh biến động lãi/lỗ trên báo cáo tài chính.
Hậu quả: Báo cáo tài chính thiếu trung thực, không tuân thủ quy định tại Thông tư 200.
Cách khắc phục: Cuối mỗi kỳ kế toán, kế toán cần tra cứu bảng giá thị trường niêm yết, cập nhật vào file kiểm kê, từ đó hạch toán điều chỉnh tăng/giảm giá trị TK 121 kèm bút toán lãi/lỗ.
Hướng dẫn lập báo cáo tài chính liên quan
Thông tin từ TK 121 được tổng hợp và trình bày trong báo cáo tài chính theo đúng mẫu biểu quy định tại Thông tư 200/2014/TT-BTC, nhằm đảm bảo phản ánh đầy đủ và chính xác tình hình đầu tư chứng khoán của doanh nghiệp.
Phản ánh vào bảng cân đối kế toán
Trên bảng cân đối kế toán, giá trị chứng khoán kinh doanh được ghi nhận tại mục Tài sản ngắn hạn, cụ thể dòng Chứng khoán kinh doanh.
- Số liệu lấy từ số dư cuối kỳ của TK 121 sau khi đã đánh giá lại theo giá trị hợp lý.
- Trường hợp có trích lập dự phòng giảm giá chứng khoán (TK 229), phải trình bày giá trị thuần (giá gốc – dự phòng).
Ví dụ: TK 121: 300.000.000 VNĐ, dự phòng giảm giá: 20.000.000 VNĐ → Số trình bày trên bảng CĐKT: 280.000.000 VNĐ
Liên kết dòng trên báo cáo KQKD
Lợi nhuận hoặc lỗ từ hoạt động chứng khoán kinh doanh được phản ánh tại chỉ tiêu Doanh thu hoạt động tài chính hoặc Chi phí tài chính trên Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.
- Lãi từ bán chứng khoán → ghi vào TK 515, liên kết với chỉ tiêu [21] – Doanh thu hoạt động tài chính.
- Lỗ từ giảm giá chứng khoán hoặc bán lỗ → ghi vào TK 635, liên kết với chỉ tiêu [22] – Chi phí tài chính.
Ví dụ:
- Bán cổ phiếu lãi 50 triệu: Ghi TK 515 → thể hiện tại chỉ tiêu [21]
- Đánh giá giảm giá trị 30 triệu: Ghi TK 635 → thể hiện tại chỉ tiêu [22]
Ghi chú thuyết minh báo cáo tài chính
Trong phần thuyết minh báo cáo tài chính, cần trình bày rõ:
- Chính sách kế toán áp dụng đối với chứng khoán kinh doanh (nguyên tắc ghi nhận, đánh giá lại…).
- Chi tiết từng loại chứng khoán đang nắm giữ: tên, số lượng, giá gốc, giá thị trường, thời điểm mua.
- Phương pháp xác định giá hợp lý (báo giá sàn HOSE/HNX, định giá nội bộ…)
- Lãi/lỗ chưa thực hiện nếu có.
Việc trình bày rõ ràng các thông tin này giúp người sử dụng báo cáo hiểu được tình hình đầu tư tài chính ngắn hạn của doanh nghiệp và các rủi ro tiềm ẩn liên quan đến biến động thị trường.
Rủi ro và biện pháp kiểm soát
Đầu tư chứng khoán kinh doanh, đặc biệt là cổ phiếu và các công cụ tài chính ngắn hạn, luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro do ảnh hưởng từ thị trường, chính sách, thanh khoản và cả yếu tố nội bộ. Việc nhận diện các rủi ro này và triển khai các biện pháp kiểm soát hiệu quả là yếu tố sống còn trong công tác kế toán tài chính.
Biến động giá thị trường
Giá chứng khoán thường biến động mạnh do các yếu tố kinh tế vĩ mô, chính trị, tâm lý thị trường, và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp phát hành.
Rủi ro: Giá chứng khoán giảm mạnh sau khi mua, làm phát sinh khoản lỗ lớn nếu không đánh giá và xử lý kịp thời.
Biện pháp kiểm soát:
- Theo dõi thường xuyên diễn biến giá trên các sàn giao dịch (HOSE, HNX).
- Thiết lập ngưỡng cảnh báo giảm giá để đánh giá lại tài sản đầu tư.
- Cập nhật kịp thời vào TK 121 và hạch toán lãi/lỗ tương ứng theo TT 200.
Rủi ro thanh khoản
Chứng khoán đầu tư có thể gặp khó khăn trong việc bán ra khi thị trường suy giảm thanh khoản, nhất là với các mã cổ phiếu không niêm yết hoặc giao dịch kém sôi động.
Rủi ro: Không bán được chứng khoán đúng thời điểm, gây ứ đọng vốn và ảnh hưởng dòng tiền doanh nghiệp.
Biện pháp kiểm soát:
- Ưu tiên đầu tư các mã chứng khoán có tính thanh khoản cao.
- Đánh giá khả năng bán ra trước khi mua vào.
- Thiết lập kế hoạch thoái vốn định kỳ phù hợp.
Kiểm soát nội bộ và phân quyền hạch toán
Sai sót trong ghi nhận nghiệp vụ, lợi dụng sơ hở để gian lận hoặc lập bút toán khống là nguy cơ rủi ro từ chính nội bộ kế toán.
Rủi ro: Bị sai số liệu, dẫn đến trình bày sai báo cáo tài chính hoặc bị xử lý vi phạm về thuế.
Biện pháp kiểm soát:
- Phân quyền rõ ràng giữa người thực hiện nghiệp vụ và người kiểm tra, phê duyệt.
- Thiết lập quy trình kiểm soát định kỳ các bút toán liên quan TK 121.
- Áp dụng phần mềm kế toán có tính năng cảnh báo khi phát sinh nghiệp vụ bất thường.
- Định kỳ đối chiếu dữ liệu nội bộ với số liệu từ công ty chứng khoán để phát hiện kịp thời sai lệch.
Mô hình vận dụng TK 121 trong doanh nghiệp nhỏ
Áp dụng thực tế cho DN SME giúp tối ưu hiệu quả đầu tư và đơn giản hóa kế toán. Với nguồn lực hạn chế, doanh nghiệp nhỏ cần triển khai TK 121 một cách hiệu quả, rõ ràng, dễ theo dõi và đúng quy định.
Mua cổ phiếu theo kỳ vọng ngắn hạn
Doanh nghiệp nhỏ có thể phân bổ một phần dòng tiền nhàn rỗi để đầu tư vào cổ phiếu niêm yết trên sàn HOSE hoặc HNX. Việc đầu tư dựa trên:
- Phân tích cơ bản đơn giản (lợi nhuận, ngành nghề, tăng trưởng)
- Mục tiêu sinh lời ngắn hạn từ chênh lệch giá hoặc cổ tức
- Không đầu tư vượt quá 5% tổng tài sản lưu động để kiểm soát rủi ro
Ví dụ: Công ty dịch vụ nhỏ mua 3.000 cổ phiếu VNM vào tháng 2/2025, giá 75.000đ, kỳ vọng bán ra tháng 5 cùng năm ở mức 82.000đ để thu lợi.
Báo cáo nội bộ định kỳ
Việc theo dõi và đánh giá hiệu quả đầu tư cần được thực hiện hàng tháng hoặc hàng quý với nội dung như:
- Tổng giá trị đầu tư tại thời điểm báo cáo
- Giá trị thị trường so sánh
- Phần chênh lệch lãi/lỗ (đã thực hiện và chưa thực hiện)
- Khuyến nghị tiếp tục giữ/bán chứng khoán
Báo cáo nên gửi lãnh đạo hoặc ban điều hành công ty để ra quyết định đầu tư hoặc thoái vốn kịp thời.
Hạch toán đơn giản hóa bằng excel
Do chưa có phần mềm chuyên dụng, DN nhỏ có thể sử dụng Excel để hạch toán TK 121 theo mẫu sau:
- Bảng theo dõi mua – bán – tồn theo từng mã chứng khoán
- Cột ghi nhận giá gốc, giá thị trường, phí giao dịch
- Công thức tính giá trị đánh giá lại và lãi/lỗ chưa thực hiện
Ưu điểm:
- Linh hoạt, dễ sửa, chi phí thấp
- Phù hợp với khối lượng giao dịch ít
Lưu ý: Phải sao lưu file định kỳ, đặt mật khẩu bảo vệ và phân quyền chỉnh sửa nếu có nhiều người cùng sử dụng.
Ứng dụng phần mềm kế toán trong theo dõi TK 121
Sử dụng phần mềm kế toán giúp doanh nghiệp tự động hóa quy trình hạch toán, giảm thiểu sai sót và theo dõi chứng khoán kinh doanh một cách chính xác và kịp thời. Đây là giải pháp cần thiết cho cả doanh nghiệp lớn và nhỏ khi đầu tư tài chính.
Các phần mềm thông dụng
Một số phần mềm kế toán có tích hợp chức năng quản lý chứng khoán:
- MISA AMIS Kế toán: Hỗ trợ định khoản chứng khoán, lập báo cáo tự động.
- Fast Accounting: Có phân hệ đầu tư tài chính ngắn hạn.
- Bravo: Phù hợp với DN lớn, có thể tùy biến báo cáo TK 121.
- Effect: Phần mềm phổ biến ở DN vừa và nhỏ, dễ sử dụng.
Lưu ý: Doanh nghiệp nên lựa chọn phần mềm phù hợp quy mô và tần suất giao dịch chứng khoán để tối ưu chi phí.
Tự động hóa định khoản
Phần mềm hỗ trợ:
- Tự động nhập liệu từ bảng Excel hoặc hệ thống công ty chứng khoán.
- Gợi ý định khoản kế toán theo loại giao dịch (mua, bán, cổ tức, chi phí…)
- Cảnh báo sai lệch hoặc trùng lặp dữ liệu giúp giảm thiểu lỗi thao tác thủ công.
Ví dụ: Nhập danh sách giao dịch mua cổ phiếu, phần mềm sẽ tự động tạo bút toán:
Nợ TK 121 – Có TK 112
Nợ TK 635 nếu có phí giao dịch
Truy xuất và báo cáo dễ dàng
Phần mềm kế toán giúp kế toán viên và lãnh đạo:
- Theo dõi danh mục đầu tư chứng khoán real-time theo từng mã CK.
- Tổng hợp báo cáo TK 121 định kỳ: tồn đầu kỳ, mua trong kỳ, bán ra, chênh lệch giá trị.
- Xuất báo cáo kết nối dữ liệu với báo cáo tài chính như bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả kinh doanh.
Ưu điểm: Giảm công sức, nâng cao độ chính xác và phục vụ tốt cho công tác kiểm toán, quyết toán thuế.
Kết luận và khuyến nghị thực hành
Tài khoản 121 là công cụ hiệu quả trong việc quản lý và phản ánh hoạt động đầu tư chứng khoán ngắn hạn. Nếu được vận dụng đúng cách, nó không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa dòng tiền nhàn rỗi, mà còn đảm bảo tính minh bạch và chính xác của báo cáo tài chính. Tuy nhiên, do đặc thù là khoản mục biến động theo thị trường, kế toán viên cần nắm chắc kiến thức, tuân thủ đúng quy định pháp luật và thường xuyên cập nhật nghiệp vụ chuyên môn.
Tổng kết nội dung chính
- TK 121 phản ánh giá trị của các khoản đầu tư chứng khoán ngắn hạn với mục đích kinh doanh.
- Ghi nhận ban đầu theo giá gốc, đánh giá lại cuối kỳ theo giá trị hợp lý.
- Hạch toán lãi/lỗ thông qua TK 515 (doanh thu tài chính) và TK 635 (chi phí tài chính).
- Cần lưu trữ đầy đủ chứng từ và phản ánh trung thực trên báo cáo tài chính.
Những lưu ý khi vận dụng thực tế
- Không sử dụng TK 121 cho các khoản đầu tư dài hạn hoặc phi chứng khoán.
- Chỉ nên đầu tư một phần nhỏ tài sản lưu động để tránh ảnh hưởng dòng tiền.
- Luôn theo dõi giá thị trường để cập nhật lại giá trị đầu tư cuối kỳ.
- Lập báo cáo nội bộ định kỳ nhằm đánh giá hiệu quả và ra quyết định kịp thời.
- Cần có quy trình kiểm soát nội bộ rõ ràng đối với các giao dịch đầu tư.
Hướng dẫn tham khảo bổ sung
- Thường xuyên cập nhật các Thông tư như 200/2014/TT-BTC, 133/2016/TT-BTC, và các công văn mới từ Bộ Tài chính.
- Nên tham khảo hướng dẫn từ công ty chứng khoán, đơn vị kiểm toán hoặc giảng viên chuyên ngành kế toán tài chính.
- Sử dụng phần mềm kế toán có tích hợp chức năng theo dõi đầu tư tài chính để tăng độ chính xác và tiết kiệm thời gian.
Việc áp dụng TK 121 không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn cần kết hợp giữa kiến thức kế toán, nhận thức rủi ro và tầm nhìn chiến lược tài chính của doanh nghiệp.